path: root/docs/manual/caching.xml.tr

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8" ?>
<!DOCTYPE manualpage SYSTEM "style/manualpage.dtd">
<?xml-stylesheet type="text/xsl" href="style/manual.tr.xsl"?>
<!-- English Revision: 1291840:1516872 (outdated) -->
<!-- =====================================================
 Translated by: Nilgün Belma Bugüner <nilgun belgeler.org>
   Reviewed by: Orhan Berent <berent belgeler.org>
========================================================== -->

<!--
 Licensed to the Apache Software Foundation (ASF) under one or more
 contributor license agreements.  See the NOTICE file distributed with
 this work for additional information regarding copyright ownership.
 The ASF licenses this file to You under the Apache License, Version 2.0
 (the "License"); you may not use this file except in compliance with
 the License.  You may obtain a copy of the License at

     http://www.apache.org/licenses/LICENSE-2.0

 Unless required by applicable law or agreed to in writing, software
 distributed under the License is distributed on an "AS IS" BASIS,
 WITHOUT WARRANTIES OR CONDITIONS OF ANY KIND, either express or implied.
 See the License for the specific language governing permissions and
 limitations under the License.
-->

<manualpage metafile="caching.xml.meta">

  <title>Önbellek Kullanım Kılavuzu</title>

  <summary>
    <p>Bu belge <module>mod_cache</module>,
      <module>mod_cache_disk</module>, <module>mod_file_cache</module>
      modülleri ve <a href="programs/htcacheclean.html">htcacheclean</a>
      için bir başvuru kılavuzu niteliğindedir. HTTP sunucusu ve vekil
      olarak çalışmada işlemleri hızlandırmak için bilinen sorunlar ve
      yanlış yapılandırmalardan kaçınarak Apache HTTPD sunucusunun önbellekleme
      özelliklerinin nasıl kullanılacağı açıklanmıştır.</p>
  </summary>

  <section id="introduction">
    <title>Giriş</title>

    <p>Apache HTTP sunucusu, sunucunun başarımını çeşitli yollarla arttırmak
      üzere tasarlanmış bir dizi önbellekleme özelliğine sahiptir.</p>

    <dl>
        <dt>Üç durumlu RFC2616 HTTP önbelleklemesi</dt>
        <dd>
            <module>mod_cache</module> ve destek modülü
            <module>mod_cache_disk</module> akılcı ve HTTP'ye uygun
            önbellekleme sağlar. İçeriğin kendisi önbellekte saklanır ve
            <module>mod_cache</module>, <a
            href="http://www.w3.org/Protocols/rfc2616/rfc2616-sec13.html"
            >RFC2616'nın 13. bölümü</a>nde açıklandığı gibi, içeriğin
            önbelleklenebilirliğini denetleyen çeşitli HTTP başlıklarının ve
            seçeneklerinin tümünü onurlandırmayı hedefler.
            Devingen yerel içerik veya vekalet edilen içerik ile ilgilendiğiniz
            durumda veya muhtemel bir yavaş disk üzerinde yerel dosyalara
            erişimi hızlandırmak ihtiyacında olduğunuz durumda
            <module>mod_cache</module> hem basit hem de karmaşık önbellekleme
            yapılandırmalarını hedefler.
        </dd>
        <dt>İki durumlu anahtar/değer paylaşımlı nesne önbellekleme</dt>
        <dd>
            <a href="socache.html">Paylaşımlı nesne önbellek API'si</a>
            (socache) ve destek modülleri sunucu taraflı bir anahtar/değer
            paylaşımlı nesne önbelleklemesi sağlar. Bu modüller SSL oturumları
            ve kimlik doğrulama bilgileri gibi düşük seviyeli verileri
            önbelleklemek için tasarlanmıştır. Destek modülleri verinin sunucu
            tarafı bir paylaşımlı bellekte veya veri merkezi tarafı memcache
            veya distcache gibi bir önbellekte saklanmasını mümkün kılar.
        </dd>
        <dt>Uzmanlaşmış dosya önbellekleme</dt>
        <dd>
            <module>mod_file_cache</module> dosyaların sunucunun başlatılması
            sırasında  belleğe yüklenmesi ile ilgilenir. Böylece dosyalara
            erişim zamanını kısaltabilir, sıkça erişilen dosyaların dosya
            tanıtıcılarını kaydedebilir, her istekte diske gitme ihtiyacını
            ortadan kaldırır.
        </dd>
    </dl>

    <p>Bu belgeden azami yararı sağlayabilmek için temel bir HTTP bilginizin
      olması ve <a href="urlmapping.html">URL’lerin Dosya Sistemine
      Eşlenmesi</a> ile <a href="content-negotiation.html">İçerik Uzlaşımı</a>
      belgelerini okumuş olmanız gerekir.</p>

  </section>

  <section id="http-caching">

    <title>Üç durumlu RFC2616 HTTP önbelleklemesi</title>

    <related>
      <modulelist>
        <module>mod_cache</module>
        <module>mod_cache_disk</module>
      </modulelist>
      <directivelist>
        <directive module="mod_cache">CacheEnable</directive>
        <directive module="mod_cache">CacheDisable</directive>
        <directive module="core">UseCanonicalName</directive>
        <directive module="mod_negotiation">CacheNegotiatedDocs</directive>
      </directivelist>
    </related>

    <p>HTTP protokolü
      <a href="http://www.w3.org/Protocols/rfc2616/rfc2616-sec13.html"
      >RFC2616'nın 13. bölümü</a>nde açıklanan satıriçi önbellekleme
      mekanizması için yerleşik bir destek içerir ve bunun getirilerinden
      yararlanmak için <module>mod_cache</module> modülü kullanılabilir.</p>

    <p>İçeriğin taze olmadığı durumda içeriğin kaybolmasına sebep olan basit
      iki durumlu anahtar/değer önbelleklemesinin tersine, HTTP önbelleği
      eskimiş içeriği tutan ve bu eski içeriğin değişip değişmediğini özgün
      sunucuya soran ve duruma göre onu tekrar taze duruma getiren bir
      mekanizma içerir.</p>

    <p>HTTP önbelleğinde bulunan bir girdi şu üç durumdan birinde olabilir:</p>

    <dl>
    <dt>Taze</dt>
    <dd>
        İçerik yeteri kadar yeni (<strong>tazelik ömrü</strong>nden daha genç)
        ise <strong>taze</strong> sayılır. Bir HTTP önbelleği böyle bir içeriği
        özgün sunucuya birşey sormadan sunabilir.
    </dd>
    <dt>Bayat</dt>
    <dd>
        <p>İçerik çok eski (<strong>tazelik ömrü</strong>nden daha yaşlı)
        ise <strong>bayat</strong> sayılır. Bir HTTP önbelleği böyle bir
        içeriği istemciye sunmadan önce özgün sunucuya bağlanıp bayat içeriğin
        hala yeterince taze olup olmadığına bakmalıdır. Özgün sunucu, içerik
        geçersizse yenisini gönderecektir, aksi takdirde, (ideal olanı budur)
        içeriğin hala geçerli olduğunu belirten bir kod ile yanıt verecektir.
        İçerik tekrar taze hale gelince süreç kaldığı yerden devam eder.</p>

        <p>HTTP protokolü belli koşullar altında önbelleğin bayat içeriği
        sunmasına izin vermez. Örneğin, bir içeriği özgün sunucuda tazeleme
        çabasının bir 5xx hatasıyla başarısız olması veya başka bir tazeleme
        isteğinin henüz sonuçlanmamış olması bu çeşit koşullardandır. Bu
        durumlarda yanıta bir <code>Warning</code> başlığı eklenir.</p>
    </dd>
    <dt>Yok</dt>
    <dd>
        Önbellekte yer kalmazsa yer açmak için içeriğin silinmesi seçenek
        dahilindedir. İçerik taze olsun olmasın her zaman silinebilir. Önlem
        olarak <program>htcacheclean</program> elle veya bir artalan süreci
        olarak çalıştırılabilir. Böylece önbelleğin boyutunun belirtilen
        boyutta veya belirtilen dosya düğümü sayısında kalması sağlanabilir.
        Araç içeriği silerken bayat içeriğe öncelik verir.
    </dd>
    </dl>

    <p>HTTP önbelleklemesinin çalışması ile ilgili bütün ayrıntılar
    <a href="http://www.w3.org/Protocols/rfc2616/rfc2616-sec13.html"
    >RFC2616'nın 13. bölümünde</a> bulunabilir.</p>

    <section>
      <title>Sunucu ile etkileşim</title>

      <p><module>mod_cache</module> modülü
      <directive module="mod_cache">CacheQuickHandler</directive> yönergesinin
      değerine bağlı olarak iki olası yerde sunucuya bağlanır:
      </p>

      <dl>
      <dt>Çabuk eylem aşaması</dt>
      <dd>
          <p>Bu aşama çok erken gerçekleşen bir aşama olup isteğin işlenmesi
          sırasında isteğin çözümlenmesinin hemen sonrasıdır. İçerik
          önbellekte mevcutsa hemen sunulur ve geri kalan istek işleme işlemi
          iptal edilir.</p>

          <p>Bu senaryoda önbellek sunucunun önüne vidalanmış gibi
          davranır.</p>

          <p>Sunucuda gerçekleşecek bir dizi işlemin büyük çoğunluğunun
          yapılmadan geçilmesi nedeniyle bu en yüksek başarımlı kiptir.
          Bu kip ayrıca, sunucu işlemlerinin kimlik doğrulama ve yetkilendirme
          aşamalarının da yapılmadan geçilmesini sağlar. Bu bakımdan bu kip
          seçilirken bu durum dikkate alınmalıdır.</p>
      </dd>
      <dt>Normal eylem aşaması</dt>
      <dd>
          <p>Bu aşama geç bir aşama olup, isteğin tamamen işlenmesinin
          sonrasıdır.</p>

          <p>Bu senaryoda önbellek sunucunun arkasına vidalanmış gibi
          davranır.</p>

          <p>Bu kip en esneğidir. Önbelleğin, süzme zincirinin hassas olarak
          denetlenen bir noktasında oluşması sağlanabilir ve önbelleklenen
          içerik istemciye gönderilmeden önce süzülüp
          kişiselleştirilebilir.</p>
          </dd>
        </dl>

        <p>URL önbellekte yoksa <module>mod_cache</module> modülü yanıtı
          önbelleğe kaydetme aşamasında süzgeç yığıtına bir
          <a href="filter.html">süzgeç</a> ekler ve geri çekilerek normal istek
          işlemlerinin devam etmesine izin verir. İçeriğin önbelleklenebilir
          olduğu saptanırsa içerik gelecekte sunulmak üzere önbelleğe
          kaydedilir, aksi takdirde içerik yok sayılır.</p>

        <p>Önbellekteki içerik bayatsa, <module>mod_cache</module> modülü
          isteği bir <strong>koşullu istek</strong> haline getirir. Özgün
          sunucu normal bir yanıt verirse bu yanıt mevcut içeriğin yerine
          önbelleklenir. Özgün sunucu bir <code>304 Not Modified</code> yanıtı
          verirse içerik tekrar taze olarak imlenir ve önbellekteki içerik
          süzgeç tarafından kaydedilmeden sunulur.</p>
    </section>

    <section>
      <title>Önbelleğin Hızlandırılması</title>

      <p>Bir sanal konak birçok farklı sunucu takma adından biri olarak
        bilindiği takdirde <directive
        module="core">UseCanonicalName</directive> yönergesine <code>On</code>
        değeri atanmışsa önbellekten sunulan sayfa sayısında büyük bir artış
        olduğu görülür. Bunun sebebi içeriği sunan sanal konağın isminin
        önbellek anahtarının içinde kullanılmasıdır. Yönergeye
        <code>On</code> değerini atamak suretiyle çok isimli ve rumuzlu sanal
        konaklar için farklı önbellek girdileri oluşturulmaz, bunun yerine her
        meşru sanal konak için ayrı bir önbellek tutulur.</p>
    </section>

    <section>
      <title>Tazelik Ömrü</title>

      <p>Önbelleklenmek üzere tasarlanmış iyi biçimli bir içerik tazelik ömrünü
        <code>Cache-Control</code> başlığının  <code>max-age</code> veya
        <code>s-maxage</code> alanlarıyla ya da bir <code>Expires</code>
        başlığını içererek bildirmelidir.</p>

      <p>Aynı zamanda, özgün sunucunun tanımladığı tazelik ömrü, bir istemci
        tarafından istekte bir <code>Cache-Control</code> başlığı kullanılarak
        geçersiz kılınmak istenebilir. Bu durumda hangi tazelik ömrü daha
        kısaysa o geçerli olur.</p>

      <p>Tazelik ömrü istekte veya yanıtta mevcut değilse öntanımlı bir tazelik
        ömrü kullanılır. Öntanımlı tazelik ömrü önbellekli içerik için bir saat
        olmakla birlikte <directive
        module="mod_cache">CacheDefaultExpire</directive> yönergesi
        kullanılarak kolayca değiştirilebilir.</p>

      <p>Bir yanıt <code>Expires</code> başlığını değil de
        <code>Last-Modified</code> başlığını içeriyorsa
        <module>mod_cache</module> tazelik ömrünü <directive
        module="mod_cache">CacheLastModifiedFactor</directive> yönergesine
        bakarak saptar.</p>

      <p>Yerel içerik için, ya da kendi <code>Expires</code> başlığını
        tanımlamayan uzak içerik için tazelik ömrünü <code>max-age</code> ve
        <code>Expires</code> ekleyerek hassas olarak ayarlamak
        için <module>mod_expires</module> kullanılabilir.</p>

      <p>Tazelik ömrünün üst sınırı <directive
        module="mod_cache">CacheMaxExpire</directive> yönergesi ile
        belirlenebilir.</p>
    </section>

    <section>
      <title>Şartlı İstekler için Özlü Kılavuz</title>

      <p>Önbellekteki içeriğin zaman aşımına uğrayıp bayat hale gelmesi,
        httpd’nin özgün isteği aktarmak yerine isteği değişikliğe uğratarak
        şartlı bir istek yapması sonucunu doğurur.</p>

      <p>Özgün önbellekli yanıtta bir <code>ETag</code> başlığı mevcutsa,
        <module>mod_cache</module> modülü özgün sunucuya yapılan isteğe
        bir <code>If-None-Match</code> başlığı ekler.
        Özgün önbellekli yanıtta bir <code>Last-Modified</code> başlığı
        mevcutsa, <module>mod_cache</module> modülü özgün sunucuya yapılan
        isteğe bir <code>If-Modified-Since</code> başlığı ekler. Bunlardan
        birinin varlığı isteği <strong>koşullu</strong> yapar.</p>

      <p>Bir koşullu istek özgün sunucu tarafından alındığında, özgün sunucu
        <code>ETag</code> veya <code>Last-Modified</code> başlığının isteğe
        uygun olarak değişip değişmediğine bakmalıdır. Değişmemişse, özgün
        sunucu kısa ve öz bir "304 Not Modified" yanıtı ile yanıt vermelidir.
        Bunun önbellekteki anlamı şudur: Eskimiş içerik hala tazedir ve içerik
        yeni tazelik ömrüne ulaşıncaya kadar sonraki isteklerde
        kullanılmalıdır.</p>

      <p>İçerik değişmişse, bir şartlı istek yapılmamış gibi içeriğin kendisi
        sunulur.</p>

      <p>Şartlı istekler çifte yarar sağlar. Birinci olarak, böyle bir istek
        özgün sunucuya yapılıyorsa ve iki içerik de aynıysa bunu saptamak kolay
        olur ve özkaynağın tamamını aktarma külfetinden kurtulunur.</p>

      <p>İkinci olarak, iyi tasarlanmış bir özgün sunucu, koşullu istekler tam
        bir yanıt üretmekten önemli ölçüde ucuz olacak şekilde tasarlanmış
        olacaktır. Durağan dosyalar için bu genellikle
        <code>stat()</code> veya  benzeri bir sistem çağrısıyla dosya
        boyutları ve değişiklik zamanına bakmak şeklinde gerçekleşir.
        Böylelikle, yerel içeriği bir değişiklik olmadığı takdirde önbellekten
        sunmak daha hızlı olacaktır.</p>

      <p>Özgün sunucular koşullu istekleri desteklemek için her türlü çabayı
        göstermelidir. Ancak, koşullu istekler desteklenmiyorsa, özgün sunucu
        istek koşullu değilmiş gibi yanıt vermeli, önbellek ise, içerik
        değişmiş ve yani içerik önbelleğe kaydedilmiş gibi yanıt vermelidir. Bu
        durumda, önbellek basit bir iki durumlu (içerik ya tazedir ya da
        silinmiş) önbellek gibi davranacaktır.</p>
    </section>

    <section>
      <title>Neler Önbelleklenebilir?</title>

      <p>HTTP önbelleğin tarafından önbelleklenebilecek içerik
<a href="http://www.w3.org/Protocols/rfc2616/rfc2616-sec13.html#sec13.4">
       RFC2616 Section 13.4 Response Cacheability</a> belgesinde tanımlanmış
       olup, bunlar şöyle özetlenebilir:</p>

      <ol>
        <li>Önbellekleme bu URL ile etkin kılınabilmelidir. <directive
        module="mod_cache">CacheEnable</directive> ve <directive
        module="mod_cache">CacheDisable</directive> yönergelerine bakınız.</li>

        <li>Yanıtın HTTP durum kodu 200, 203, 300, 301 veya 410 olmalıdır.</li>

        <li>İstek bir HTTP GET isteği olmalıdır.</li>

        <li>Eğer yanıt bir "Authorization:" başlığı içeriyorsa ayrıca
          "Cache-Control:" başlığında da "s-maxage", "must-revalidate" veya
          "public" değerlerinden birini içermelidir, aksi takdirde
          önbelleklenmez.</li>

        <li>Eğer URL (GET yöntemi kullanan bir HTML formunun yaptığı gibi) bir
          sorgu dizgesi içeriyorsa  yanıt, RFC2616’nın 13.9. bölümünde
          açıklandığı gibi bir "Expires:" başlığı içermedikçe veya
          "Cache-Control:" başlığının max-age veya max-age yönergesini
          içermedikçe yanıt içeriği önbelleğe alınmayacaktır.</li>

        <li><directive module="mod_cache">CacheIgnoreNoLastMod</directive>
          yönergesinin kullanımını gerektiren bir durum olmadıkça 200 durum
          koduna sahip bir yanıtın "Etag", "Last-Modified" ve "Expires"
          başlıklarından birini veya "Cache-Control:" başlığının "max-age" veya
          "s-maxage" yönergelerinden birini (en azından) içermesi gerekir.</li>

        <li><directive module="mod_cache">CacheStorePrivate</directive>
          yönergesinin kullanımını gerektiren bir durum olmadıkça yanıt
          "private" değerli bir "Cache-Control:" başlığı içerdiği takdirde
          yanıtın içeriği önbelleğe alınmayacaktır.</li>

        <li>Benzer şekilde, <directive module="mod_cache"
          >CacheStoreNoStore</directive> yönergesi kullanılmamışsa yanıt
          "no-store" değerli bir "Cache-Control:" başlığı içeriyorsa yanıt
          içeriği önbelleğe alınmayacaktır.</li>

        <li>Herşeyle eşleşen "*" değerli bir "Vary:" başlığı içeren bir
          yanıtın içeriği önbelleğe alınmaz.</li>
      </ol>
    </section>

    <section>
      <title>Neler Önbelleklenmemeli?</title>

      <p>İçerik zamana bağımlıysa ya da istek kısmen bile olsa HTTP uzlaşımıyla
        bağdaşmıyorsa önbelleğe alınmamalıdır. Bu içerik önbelleklenemeyeceğini
        <code>Cache-Control</code> başlığını kullanarak sunucuya
        bildirmelidir.</p>

      <p>İçerik sıkça değişiyorsa, tazelik ömrü dakikalar veya saniyelerle
        ifade ediliyorsa, içerik yine de önbelleklenebilir. Ancak, tam
        yanıtların düzenli olarak üretilmemesinin temini için  özgün sunucunun
        <strong>koşullu istekleri</strong> doğru olarak desteklemesi
        sağlanmalıdır.</p>

      <p>İstemcinin sağladığı istek başlıklarına dayanarak değişen içerik,
        <code>Vary</code> yanıt başlığının akıllıca kullanımıyla
        önbelleklenebilir.</p>
    </section>

    <section>
      <title>Değişken/Uzlaşımlı İçerik</title>

      <p>Özgün sunucu, istekteki başlık değerlerine dayanarak farklı
        içeriklerle yanıt vermeye ayarlandığı takdirde, örneğin aynı URL'de
        farklı dillerde içerik sunmak gibi, HTTP'nin önbellekleme mekanizması
        aynı URL'de aynı sayfanın değişik sürümlerini önbelleklemeyi mümkün
        kılar.</p>

      <p>Bu özgün sunucu tarafından bir <code>Vary</code> başlığı eklenerek
        yapılır. Bir sayfanın farklı sürümleri arasındaki farkları saptarken
        önbellek tarafından hangi başlıkların hesaba katılacağını
        <code>Vary</code> başlığı belirler.</p>

      <p>Örneğin, bir yanıt şöyle bir başlık ile alınmışsa,</p>

      <example>
        Vary: negotiate,accept-language,accept-charset
      </example>

      <p><module>mod_cache</module> sadece accept-language ve accept-charset
        başlıkları özgün istekle eşleşen önbellekli içeriği sunacaktır.</p>

      <p>İçeriğin farklı sürümleri yan yana önbelleklenebilir.
        <module>mod_cache</module> modülü <code>Vary</code> başlığını
        kullanarak başlıkta listelenmiş istek başlıklarının uygun değerlerini
        saptar ve istemciye hangi sürümle yanıt verileceğine karar verir.</p>
    </section>

    <section id="disk">
      <title>Disk Üzerinde Önbellekleme</title>

      <p><module>mod_cache</module> modülü önbelleği yönetmek için çeşitli
      depolama ortamlarına özgü gerçeklenimleri kullanır. Diske önbellekleme
      desteğini <module>mod_cache_disk</module> sağlar.</p>

      <p>Tipik olarak modül şöyle yapılandırılır:</p>

      <example>
CacheRoot   /var/cache/apache/<br />
CacheEnable disk /<br />
CacheDirLevels 2<br />
CacheDirLength 1
      </example>

      <p>En önemlisi önbelleklenen dosyaların yerel olarak saklanması olup
        işletim sisteminin sağladığı bellekiçi önbelleklemeden de ayrıca
        faydalanılmış olur. Bu bakımdan, dosyalar disk üzerinde saklansa bile
        sıkça erişilen dosyalar işletim sistemi sayesinde aslında bellekten
        sunulmuş olacaklardır.</p>
    </section>

    <section>
      <title>Önbellekte Saklamanın Anlamı</title>

      <p><module>mod_cache_disk</module> öğeleri önbellekte saklamak için
        istek yapılan URL’nin 22 karakterlik özetini oluşturur. Bu özet, çok
        sayıda URL’nin aynı özeti oluşturmaması için konak ismi, protokol,
        port ve varsa CGI argümanlarından başka <code>Vary</code> başlığında
        tanımlı elemanlardan oluşur.</p>

      <p>Özeti oluşturan karakterler 64 karakterlik bir karakter kümesinden
        seçildiğinden oluşturulması olası farklı özet sayısı 64^22’dir.
        Örneğin, bir URL’nin <code>xyTGxSMO2b68mBCykqkp1w</code> gibi bir
        özeti olabilir. Bu özet, bu URL ile erişilen dosyalar önbellek içinde
        saklanırken dosya ismi öneki olarak kullanılır. Ancak bununla
        yetinilmez ve içerik <directive
        module="mod_cache_disk">CacheDirLevels</directive> ve <directive
        module="mod_cache_disk">CacheDirLength</directive> yönergelerinin
        değerlerine göre önce dizinlere ayrılır.</p>

      <p><directive module="mod_cache_disk">CacheDirLevels</directive>
        yönergesi kaç alt seviye dizin olacağını ve <directive
        module="mod_cache_disk">CacheDirLength</directive> her dizinde kaç
        karakter olacağını belirler. Örneğin, yukarıdaki
        özete sahip bir dosyanın isminin başına yukarıdaki yapılandırma
        örneğine uygun olarak
        <code>/var/cache/apache/x/y/TGxSMO2b68mBCykqkp1w</code> gibi bir önek
        getirilebilirdi.</p>

      <p>Bu tekniğin asıl amacı belli bir dizin içinde bulunabilecek
        dosyaların ve alt dizinlerin sayısını düşük tutmaktır. Bu sayının
        büyük olması çoğu işletim sisteminde başarımın düşmesine sebep olur.
        <directive module="mod_cache_disk">CacheDirLength</directive>
        yönergesi "1" değeriyle kullanıldığında her dizin altında en fazla 64
        alt dizin veya dosya açılabilir. "2" değeriyle kullanıldığında ise bu
        sayı 64^2’ye yükselir ve böyle artarak gider. İyi bir sebebiniz
        olmadıkça <directive
        module="mod_cache_disk">CacheDirLength</directive> için değer olarak
        "1" belirtmenizi öneririz.</p>

      <p><directive module="mod_cache_disk">CacheDirLevels</directive>
        yönergesine atanacak değer önbellekte saklamayı düşündüğünüz olası
        dosya sayısı ile ilgilidir. Yukarıdaki örnekte olduğu gibi "2"
        değerini belirtirseniz, toplamda en fazla 4096 dizin oluşturulabilir.
        1 milyon dosyanın önbelleklendiği bir durumda bu, her dizinde yaklaşık
        olarak 245 önbelleklenmiş URL demektir.</p>

      <p>Her URL için önbellekte en az iki dosya saklanır. Biri genellikle URL
        hakkındaki temel verilerden oluşan ".header" dosyasıdır, diğeri ise
        sunulacak içeriğin bire bir kopyası olan ".data" dosyasıdır.</p>

      <p>"Vary" başlığı üzerinden içeriğin uzlaşıldığı durumda URL için bir
        ".vary" dizini oluşturulur. Bu dizin her biri farklı bir uzlaşıma ait
        çok sayıda ".data" dosyası içerebilir.</p>
    </section>

    <section>
      <title>Disk Önbelleğinin Bakımı</title>

      <p><module>mod_cache_disk</module> zaman aşımına uğrayan önbellekli
        içeriği silse de önbelleğin toplam boyu ve ne kadar boş bellek kaldığı
        hakkında bilgi vermez.</p>

      <p>Bunun yerine httpd önbellek içeriğini düzenli aralıklarla
        temizleyebilmeniz için <program>htcacheclean</program> adında bir araç
        içerir.  Önbellek için azami ne kadar yer kullanılacağının ve bunun
        üzerinde <program>htcacheclean</program>’i hangi sıklıkta
        çalıştırılacağının tespiti biraz karmaşık bir işlem olup uygun değerler
        genellikle deneme yanılma yoluyla bulunur.</p>

      <p><program>htcacheclean</program> iki işlem kipine sahiptir. Kalıcı bir
        artalan süreci olarak çalışabileceği gibi cron üzerinden belli
        aralıklarla da çalıştırılabilir. Çok büyük (onlarca GB) önbelleklerde
        <program>htcacheclean</program>’in işini bitirmesi 1 saatten fazla
        sürebileceğinden, cron ile çalıştırma durumunda aynı anda birden fazla
        kopyanın çalışıyor durumda olmaması için
        <program>htcacheclean</program>’in çalıştırılma aralığını iyi
        belirlemek gerekir.</p>

      <p>Ayrıca, <program>htcacheclean</program> için uygun bir "nice" seviyesi
        seçilmesi önerilr. Böylece, sunucu çalışırken aracın ölçüsüz disk g/ç
        yapmasına sebebiyet verilmemiş olur.</p>

      <p class="figure">
      <img src="images/caching_fig1.tr.png" alt="" width="600"
          height="406" /><br />
      <a id="figure1" name="figure1"><dfn>Şekil 1</dfn></a>:
 Önbelleğin büyümesi ve düzenli aralıklarla temizlenmesi.</p>

      <p><module>mod_cache_disk</module> ne kadar bellek kullanıldığı hakkında
        bilgi vermediğinden, <program>htcacheclean</program>'in bir temizliğin
        ardından yeterli bir büyüme alanı kalacak şekilde yapılandırılması
        temin edilmelidir.</p>
    </section>

  </section>

  <section id="socache-caching">
    <title>İki durumlu Anahtar/Değer Paylaşımlı Nesne Önbellekleme</title>

    <related>
      <modulelist>
        <module>mod_authn_socache</module>
        <module>mod_socache_dbm</module>
        <module>mod_socache_dc</module>
        <module>mod_socache_memcache</module>
        <module>mod_socache_shmcb</module>
        <module>mod_ssl</module>
      </modulelist>
      <directivelist>
        <directive module="mod_authn_socache">AuthnCacheSOCache</directive>
        <directive module="mod_ssl">SSLSessionCache</directive>
        <directive module="mod_ssl">SSLStaplingCache</directive>
      </directivelist>
    </related>

    <p>Apache HTTP sunucusu, SSL oturumları, kimlik doğrulama bilgileri gibi
      önbelleklenebilen özel bilgiler için <a href="socache.html">socache</a>
      arayüzü içinde düşük seviyeli bir paylaşımlı nesne önbelleğine
      sahiptir.</p>

    <p>Her gerçeklenime uygun ek modüller de sağlanmıştır:</p>

    <dl>
    <dt><module>mod_socache_dbm</module></dt>
    <dd>DBM tabanlı paylaşımlı nesne önbelleklemesi.</dd>
    <dt><module>mod_socache_dc</module></dt>
    <dd>Distcache tabanlı paylaşımlı nesne önbelleklemesi.</dd>
    <dt><module>mod_socache_memcache</module></dt>
    <dd>Memcache tabanlı paylaşımlı nesne önbelleklemesi.</dd>
    <dt><module>mod_socache_shmcb</module></dt>
    <dd>Paylaşımlı belleğe dayalı paylaşımlı nesne önbelleklemesi.</dd>
    </dl>

    <section id="mod_authn_socache-caching">
      <title>Kimlik Doğrulama Bilgilerinin Önbelleklenmesi</title>

      <related>
        <modulelist>
          <module>mod_authn_socache</module>
        </modulelist>
        <directivelist>
          <directive module="mod_authn_socache">AuthnCacheSOCache</directive>
        </directivelist>
      </related>

      <p><module>mod_authn_socache</module> modülü kimlik doğrulama araçlarının
        yükünün hafifletilmesini, kimlik doğrulama sonucunun önbelleklenmesini
        sağlar.</p>
    </section>

    <section id="mod_ssl-caching">
      <title>SSL Oturumlarının Önbelleklenmesi</title>

      <related>
        <modulelist>
          <module>mod_ssl</module>
        </modulelist>
        <directivelist>
          <directive module="mod_ssl">SSLSessionCache</directive>
          <directive module="mod_ssl">SSLStaplingCache</directive>
        </directivelist>
      </related>

      <p><module>mod_ssl</module> modülü, oturum önbelleği ve önbellek
       zımbalaması sağlamak için <code>socache</code> arayüzünü kullanır.</p>
    </section>
  </section>

  <section id="file-caching">
    <title>Uzmanlaşmış Dosya Önbellekleme</title>

     <related>
      <modulelist>
        <module>mod_file_cache</module>
      </modulelist>
      <directivelist>
        <directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive>
        <directive module="mod_file_cache">MMapFile</directive>
      </directivelist>
    </related>

    <p>Dosya sisteminin yavaş olabildiği veya dosya tanıtıcılarının
      kullanımının pahalıya mal olduğu sistemlerde, sunucunun başlatılması
      sırasında dosyaların belleğe yüklenmesi seçeneği vardır.</p>

    <p>Dosyaların açılmasının yavaş olduğu sistemlerde, dosyaların sunucunun
      başlatılması sırasında açılması ve dosya tanıtıcısını önbelleklenmesi
      seçeneği vardır. Bu seçeneklerin duruk dosyalara erişimin yavaş olduğu
      sistemlere de bir yardımı olabilir.</p>

    <section id="filehandle">
      <title>Dosya Tanıtıcı Önbelleklemesi</title>

      <p>Bir dosyanın açılması işlemi, özellikle de ağ dosya sistemlerinde
        bulunan dosyalar için önemli bir gecikme kaynağı olabilir. Önbellekte,
        çok sunulan dosyaların kendilerinin değil, açık dosya tanıtıcılarının
        saklanması httpd’yi bu tür gecikmelerden koruyabilir. httpd’de tek
        türde dosya tanıtıcı önbelleklemesi yapılabilmektedir.</p>

      <section>
        <title><code>CacheFile</code> yönergesi ile</title>

        <p>httpd’de mevcut önbelleklemenin en temel şekli
          <module>mod_file_cache</module> tarafından sağlanan dosya tanıtıcı
          önbelleklemesidir. Bu önbellek türü dosyaların kendilerini değil açık
          dosya tanıtıcılarının bir listesini saklar. Dosyaların bu anlamda
          önbelleklenmesi, <directive module="mod_file_cache"
          >CacheFile</directive> yönergesi yapılandırma dosyasında belirtilerek
          sağlanabilir.</p>

        <p><directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive> yönergesi
          belirtilen dosyanın httpd başlatıldığında açılmasını ve dosya için
          yapılan sonraki her istekte bu dosya tanıtıcısının kullanılmasını
          sağlar.</p>

        <example>
          CacheFile /usr/local/apache2/htdocs/index.html
        </example>

        <p>Büyük miktarda dosyayı bu anlamda önbelleklemeyi tasarlıyorsanız
          işletim sisteminizin açık dosya tanıtıcılarının sayısı ile ilgili
          sınırlamasını uygun bir değere ayarlamanız gerekebilir.</p>

        <p><directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive> yönergesini
          kullandığınız takdirde dosya içeriğindeki değişiklikleri anında
          isteğe yansıtamazsınız. httpd dosyayı ilk başlatıldığındaki haliyle
          sunar.</p>

        <p>Eğer httpd çalışırken dosya silinmişse httpd ilk başlatıldığındaki
          haline ilişkin dosya tanıtıcıyı sağlamaya ve dolayısıyla dosya
          içeriğini sunmaya devam edecektir. Yani, dosya silinmiş ve artık
          dosya sisteminde görünmüyor olsa bile httpd durdurulup dosya
          tanıtıcıları kapanmadıkça dosyaların silinmesiyle açılan yer serbest
          kalmayacaktır.</p>
      </section>

    </section>

    <section id="inmemory">
      <title>Sistem Belleğinde Önbellekleme</title>

      <p>İçeriğin sistem belleğinden sunulması içerik sunmanın evrensel olarak
      en hızlı yoludur. Dosyaların bir disk denetleyiciden okunması ya da daha
      kötüsü uzak bir ağdan okunması bellekten okumayla karşılaştırılamayacak
      ölçüde yavaş işlemlerdir. Disk denetleyiciler genellikle fiziksel
      süreçleri denetlerler. Ağ erişimi ise band genişliği sınırlamalarından
      etkilenir. Halbuki bellek erişimi sadece nano saniyeler mertebesinde
      gerçekleşir.</p>

      <p>Sistem belleği en pahalı saklama ortamı olması sebebiyle en verimli
      şekilde kullanımı önemlidir. Dosyaları sistem belleğinde saklamakla
      sistemin kullanabileceği bellek miktarını azaltmış olursunuz. İşletim
      sistemi önbelleklemesinde göreceğiniz gibi bu öyle basit bir konu
      değildir. httpd’nin kendi kullandığı belleğin bir kısmını önbellek
      olarak ayırırken çok fazla bellek kullanmamak önemlidir. Aksi takdirde
      işletim sistemi belleğin yetmediği noktada belleği diske
      takaslayacağından istenen başarım artışı sağlanamayacaktır.</p>

      <section>
        <title>İşletim Sistemi Önbelleklemesi</title>

        <p>Günümüz iştetim sistemlerinin hemen hemen tamamında bellek içi
        dosya/veri saklama işlemlerini çekirdek yönetir. Bu güçlü bir
        özelliktir ve işletim sistemlerinin büyük çoğunluğu bunu böyle yapar.
        Örneğin, Linux’ta bir dosyanın ilk defa okunduğunda ve ikinci kez
        okunduğunda işlemcinin ne kadar meşgul edildiğine bakalım:</p>

        <example>
          colm@coroebus:~$ time cat testfile &gt; /dev/null<br />
          real    0m0.065s<br />
          user    0m0.000s<br />
          sys     0m0.001s<br />
          colm@coroebus:~$ time cat testfile &gt; /dev/null<br />
          real    0m0.003s<br />
          user    0m0.003s<br />
          sys     0m0.000s
        </example>

        <p>Küçük bir dosya için bile okuma süresi bakımından büyük fark ortaya
          çıkmaktadır. Bunun sebebi çekirdeğin dosya içeriğini bellek daha
          güncel amaçlar için lazım olana dek bellek içinde saklamasıdır.</p>

        <p>Sisteminizde yeterince yedek bellek olduğundan eminseniz, bu
          önbellekte daha fazla dosya saklanacağından emin olabilirsiniz.
          Bundan, önbelleğin sistem belleğinde verimli biçimde tutulması için
          httpd’de ek bir yapılandırmaya gidilmesinin gerekmediği sonucu
          çıkarılabilir.</p>

        <p>Bundan başka, işletim sistemi dosyaların değiştiği ve silindiği
          zamanları bildiğinden bu tür dosyaların içerikleri gerektiğinde
          önbellekten kendiliğinden silinmiş olur. Bellek içinde dosya
          saklarken dosyaların değiştirilme zamanlarını bilme olanağı
          olmadığından bu durum httpd’ye büyük yarar sağlar.</p>
      </section>

      <p>İşletim sisteminin dosyaların önbelleklenmesi için sağladığı bunca
        yarara ve başarım artışına karşın bellek içinde dosya önbelleklemenin
        httpd tarafından yerine getirilmesinin daha iyi olacağı bazı durumlar
        vardır.</p>

      <section>
        <title><code>MMapFile</code> yönergesi ile</title>

        <p><module>mod_file_cache</module> modülü, bir durağan dosyanın
          içeriğini sunucunun başlatılması sırasında (mmap sistem çağrısıyla)
          belleğe eşlenmesini mümkün kılmak için <directive
          module="mod_file_cache" >MMapFile</directive> yönergesini sağlar.
          httpd bu dosyaya gelecek sonraki istekler için dosyanın bellekiçi
          içeriğini kullanacaktır.</p>

        <example>
          MMapFile /usr/local/apache2/htdocs/index.html
        </example>

        <p><directive module="mod_file_cache">CacheFile</directive>
          yönergesinde olduğu gibi bu dosyalarda httpd başlatıldıktan sonra
          yapılacak bir değişiklikten httpd’nin haberi olmayacaktır.</p>

        <p><directive module="mod_file_cache">MMapFile</directive> yönergesi
          ayırdığı belleğin toplam miktarı ile ilgilenmez, dolayısıyla
          yönergenin aşırı kullanımından kaçınmalısınız. httpd’nin çocuk
          süreçlerinin her biri bu belleğin kendilerine ait birer kopyasını
          yapacağından belleğe eşlenen dosyaların çok yer kaplamaması büyük
          önem taşımaktadır; aksi takdirde işletim sistemi belleği diske
          takaslayacağından beklenen fayda sağlanamayacaktır.</p>
      </section>
    </section>
  </section>

  <section id="security">
    <title>Güvenlik Kaygıları</title>

    <section>
      <title>Erişim Denetimi ve Yetkilendirme</title>

      <p><directive module="mod_cache">CacheQuickHandler</directive>
        yönergesine <code>On</code> değerinin atandığı öntanımlı durumda
        <module>mod_cache</module> kullanımı, daha çok sunucunun önüne
        vidalanmış önbelleklemeli bir karşı vekile sahip olmak gibidir. Özgün
        sunucunun bir harici önbellekmiş gibi sorgulanmasını gerektirmeyen tüm
        istekler önbellekleme modülü tarafından karşılanacaktır. Bu durum
        httpd'nin güvenlik modelini büyük ölçüde değiştirir.</p>

      <p>Olası <code>.htaccess</code> dosyalarının dosya sisteminin tamamında
        taranması çok pahalı bir işlem olduğundan <module>mod_cache</module>,
        (işlemi hızlandırmak için) önbelleğe almanın temel amacını kısmen
        gözardı ederek, önbellekteki içeriğin sunumu için gerekli
        yetkilendirmenin olup olmadığı konusunda bir karar üretmez. Başka bir
        deyişle, eğer <module>mod_cache</module> bir kısım içeriği önbelleğe
        almışsa içerik zaman aşımına uğramadığı sürece bu içerik önbellekten
        sunulacaktır.</p>

      <p>Örneğin, yapılandırmanız bir özkaynağa IP adresine göre erişime izin
        veriyorsa bu içeriğin önbelleğe alınmayacağından emin olmalısınız.
        Bunu <directive module="mod_cache">CacheDisable</directive>
        yönergesini veya <module>mod_expires</module> modülünü kullanarak
        yapabilirsiniz. Bunu yapmaz, olayı kendi haline bırakırsanız
        <module>mod_cache</module> bir karşı vekil gibi çalışarak sunulan her
        içeriği önbelleğe alacak ve hangi IP adresinden gelirse gelsin her
        istemciye bunu sunacaktır.</p>

      <p><directive module="mod_cache">CacheQuickHandler</directive>
        yönergesine <code>Off</code> atandığı takdirde, istek işleme
        aşamalarının tamamı yerine getirilir ve güvenlik modeli değişmeden
        kalır.</p>
    </section>

    <section>
      <title>Yerel İstismarcılar</title>

      <p>Son kullanıcılarıın isteklerine önbellekten hizmet sunulduğundan
        önbelleğin kendisi içerikle etkileşime geçmek isteyenlerin veya
        içeriği tahrif etmek isteyenlerin hedefi haline gelebilir. httpd’yi
        çalıştıran kullanıcı tarafından her zaman önbelleğe yazılabileceğini
        akıldan çıkarmamak önemlidir. Bu durumda alışılmışın tersine tüm
        içeriğin Apache kullanıcısı tarafından yazılamamasının sağlanması
        önerilir.</p>

      <p>Eğer Apache kullanıcısı, örneğin bir CGI sürecindeki açık nedeniyle
        tehlikeye atılırsa, önbellek hedef alınabilir.
        <module>mod_cache_disk</module> kullanılırken önbellekteki bir öğeyi
        değiştirmek veya önbelleğe yeni bir öğe eklemek görece daha
        kolaydır.</p>

      <p>Bu risk, Apache kullanıcısını kullanan diğer saldırı türleriyle
        karşılaştırıldığında daha yüksektir. <module>mod_cache_disk</module>
        kullanıyorsanız şunları aklınızdan çıkarmayın: (1) httpd güvenlik
        güncellemelerini takip edin ve sunucunuzu buna göre güncelleyin. (2)
        Mümkünse <a href="suexec.html">suEXEC</a> kullanarak CGI süreçlerini
        Apache kullanıcısı olmayan bir kullanıcının aidiyetinde çalıştırın.</p>
    </section>

    <section>
      <title>Önbellek Zehirlenmeleri</title>

      <p>httpd bir önbellekli vekil sunucu olarak çalıştığında önbellek
        zehirlenmesi adı verilen sorunla karşılaşılma olasılığı vardır.
        Önbellek zehirlenmesi, vekil sunucunun özgün sunucudan yanlış (ve
        genellikle istenmeyen) içerik almasına sebep olan bir saldırı türünü
        betimlemek için yaygın olarak kullanılan bir terimdir.</p>

      <p>Örneğin httpd’nin çalıştığı sistemin kullandığı DNS sunucuları DNS
        önbellek zehirlenmesinden etkilenebilecek durumdaysa, bir saldırgan
        httpd’nin istekleri almak için başvuracağı kaynak sunucunun yerini
        değiştirebilir. Diğer bir örnek, HTTP istek kaçakçılığı adı verilen
        bir saldırı türüdür.</p>

      <p>Bu belge HTTP istek kaçakçılığını derinliğine incelenmesi için uygun
        yer değildir (böyle kaynaklara arama motorunuzla erişebilirsiniz).
        Bununla birlikte, vekil tarafından kaynak sunucudan alınan içeriği
        tamamen denetim altına almak amacıyla kaynak sunucudaki bir açığı
        istismar etmeye yönelik bir dizi istek yapılabileceğinin olasılık
        dahilinde olduğunu bilmenizde yarar vardır.</p>
    </section>

    <section>
      <title>Hizmet Reddi / Önbelleğin Engellenmesi</title>

      <p>Vary mekanizması aynı URL'nin çok sayıda sürümünün yan yana
        önbelleklenmesini mümkün kılar. İstemci tarafından sağlanan başlık
        değerlerine bağlı olarak, önbellek istemciye gönderilecek doğru yanıtı
        bulacaktır. Normal kullanımda olası değerlerin çok geniş olduğunun
        bilindiği durumda bir başlığı (örn, <code>User-Agent</code>)
        değişikliğe uğratma çabası bu mekanizmayı bir sorun haline getirebilir.
        Sitenin tanınırlığına bağlı olarak aynı URL'nin binlerce hatta
        milyonlarca önbellek girdisi oluşabilir ve bunlar önbellekteki diğer
        girdilerin yerini alabilir.</p>

      <p>Diğer yandan, belli bir özkaynağın URL'sinin her istekte
      değiştirilmesi ihtiyacı ortaya çıkabilir. Bu normalde URL dizgesine bir
      "cachebuster" dizgesi eklenerek yapılır. Bu içerik sunucu tarafından
      anlamlı bir tazelik ömrüyle önbelleklenebilir olarak imlenmişse bu
      girdiler kısa zamanda önbellekteki meşru girdilerin yerini alabilir.
      <module>mod_cache</module> modülü bunun önlenmesi için <directive
      module="mod_cache">CacheIgnoreURLSessionIdentifiers</directive>
      yönergesine sahipse de bu yönerge, yoldaki vekillerin veya tarayıcı
      önbelleklerinin aynı hizmet reddi saldırısına maruz kalmamaları için
      dikkatle kullanılmalıdır.</p>
    </section>
  </section>

</manualpage>